GJEOGRAFIA E REPUBLIKES SE SHQIPERISE: Rajoni Verior dhe Verilindor

Παρασκευή 20 Μαρτίου 2009

Rajoni Verior dhe Verilindor

Rajoni Verior dhe Verilindor
Rajoni Verior dhe Verilindor shtrihet ne veri te lugines se lumit te Shkumbinit te Mesem dhe, duke perfshire relievin malor, vazhdon deri ne kufirin shtetCror verior dhe verilindor te Shqiperise me Maim e Zi, Kosoven dhe Maqedonine. Sic shihet, ky rajon, me i madhi (rreth 10000 km2), ka natyre shume te larmishme dhe shume te pasur (pasuri te shumta minerare, klimatike, ujore, pyjore etj.), me te cilat lidhen mundesite e medha te zhvillimit.
Natyra shume e larmishme, popullimi jo i njejte dhe shkalla e ndryshme e zhvillimit ekonomik bejne te mundur qe ne kete rajon te dallohen dy nenrajone: Alpet Shqiptare dhe nenrajoni verilindor.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Leskoviku

Leskoviku është një vendbanim në pjesën jugore të Shqiperis. Leskoviku në afërsi të kufirit Shqipëri-Greqi. Ndodhet në një lartësi mbidetare prej 1220 metra. Popullsia rreth 5000 banorë. Historia Leskoviku njihet si qendër e madhe banimi në fillimet e viteve 1800. U krijua si qender pushimi e verimi nga pushtetarët otomanë të asaj kohe. Gradualisht kaloi ne qender Kazaje dhe deri qender Sanxhaku (sipas "Enciklopedia" Sami Frasheri). Si njësi administrative ka patur ne varesi krahinen e Leskovikut, Permetit e Pogonit. Popullsia maksimale e tij ka arritur ne vitet 1910 me rreth 10 000 banore. Ka patur 11 lagje. Ne vitet 1920-1944 ka qene n/prefekture ne varesi te prefektures Korçe.Njihet si pika me e fuqishme doganore me Greqine deri ne kete periudhe. Ne te kalonte nje nga segmentet rrugore më të përdorura, me Greqinë e më tej Turqinë. Pika e Tre Urave ishte nyja lidhëse. Gjate viteve 1800-1940 ka zhvilluar nje aktivitet te fuqishëm tregetar. Deri ne vitin 1956 Leskoviku ka qenë njesi administrative "Rreth". Diktatura per arsye te fesë dhe mardhënieve me shtetin grek në vitin 1956 e shkriu si njësi administrative dhe e kaloi në varësi të rrethit Kolonje. Aktualisht është nje qytet i vogël me popullsi 4200 banorë. Gjeografia Qyteti i Leskovikut ka qenë një qendër e lashtë. Këtë e vërtetojnë gjetjet arkeologjike, kultet, dhe një dokumentacion i pasur nga periudha më të hershme, sidomos në Mesjetë Edhe defteret osmane e përmendin Leskovikun me fshatrat përreth shumë të populluar. Më vonë, një pjesë e madhe e tyre janë boshatisur, mbeti një popullatë e pakët e krahasuar me mesjetën e hershme. Leskoviku veçohet për reliefin malor e kodrinor, me pyje, flore dhe faunë të pasur, me burime ujrash minerale-kurative e vreshtari të begata; për mardhënie shkëmbimesh tregëtare ndërkrahinore dhe me jashtë, sidomos atëhere me Janinën dhe Prevezën; leskoviqarët kanë qenë muratorë dhe përpunues të zellshëm të drurit etj. Kultura Sazet e Leskovikut janë shfaqur që herët, në çerekun e fundit të shek XIX-të dhe në kapëryell të shekullit XX-të, në krahasim me krahinat e tjera simotra të aerealit polifonik të Shqipërisë së Jugut1. Përsosja e gjuhës muzikore me saze dhe të kabasë është me burim: a)Nga muzika vokale shumëzërëshe, si shoqëruese, duke huazuar prej asaj strukturën, si formë të personalizimit të tingujve muzikorë ( gërnetës, violinës, llautës) me ato të zërave të këngëtarëve, ruajtjes së tyre në rrafshin emocional. b)Nga muzika me vegla tradicionale, që lidhen me mjedisin, natyrën etj., si gjethi, pipza, cyldiarja, fyelli (në përfitimin melodive baritore, vajeve me recitativat, gulçimat etj), gajdeja etj. Këngët, veç të kënduarit shumëzërësh (tradicionalisht) më vonë nisën të shoqërohen edhe prej sazeve që përftohen: nga klarineta (që bën rolin e “marrësit”), violina (atë të “prerësit”), llauta, bakllamaja (“iso-n”) dhe defi (ritmin). Ndërsa burimet lëndore dhe shpirtërore të kabasë me saze, siç thamë, kanë qenë meloditë baritore, këngët e kurbetit dhe vajet e kënduara nga gratë. Sazexhinjtë kanë depërtuar thellë në semantikën e vajtimit shqiptar, sepse, siç shprehet R.Munishi, “përmes vajtimeve shprehet mirë etnopsikologjia e individit

Konispoli

Është qyteti më në jug të Shqipërisë, i shtrirë në një luginë me lartësi 400 metra mbi nivelin e detit, afër kufirit me Greqinë. Sajadha është vetëm tre kilometra larg. Më 2005 u hap pika kufitare e Qafë-Botës. Konispoli ka 3.500 banorë (2004); një pjesë e mirë flet dialektin çam. Nuk ka minoritarë në këtë zonë. [redakto] Demografia [redakto] Ekonomia Nje pjese e madhe e popullsise apo më shumë se 90% e saj, punojnë në Greqi me një pagë mesatare prej 700 eurosh. Veç emigracionit, popullsia e Konispolit merret me bujqësi dhe blegtori. Falë pozitës gjeografike, Konispoli ka dhe një tregti të zhvilluar.

MILOTI

Qyteti i Milotit ndodhet ne pjesen qendrore te Republikes se Shqipërisë. Ka një pozicion strategjik me që lidh veriun e Shqiperise me kryeqytetin (Tirana). Ne ndarjen administrative perfshihet nga rrethi i Kurbinit. Miloti merr nje rëndësi të madhe edhe per faktin se autostrada Durres-Prishtine kalon kalon ne periferi te qytetit. Autostrada do te kete nje dalje te bukur per ne qytet dhe do te pershkoje teritorin e komunes tone me gjatesi prej 13 km. Komuna Milot shtrihet në një sipërfaqe prej 138 km2 ku jetojnë 12856 banorë. Kufizohet në veri me Bashkinë e Rubikut, në verilindje me Komunën e Ulëzës, në veriperëndim me Komunën e Zejmenit, në jugperëndim me Komunën e Fushë Kuqes, në jug me Bashkinë Laç në juglindje me komunen e Cudhinit, në jugperendim me Bashkinë e Mamurrasit.Komuna është një njësi e pushtetit lokal të rrethit të Kurbinit, dhe përfshihet në Qarkun e Lezhës, dhe qyteti i Milotit njihet si qendër e Komunës. Miloti ndodhet 45 km larg kryeqytetit dhe është një nyje lidhëse me të gjithë krahinat e Shqipërisë së Veriut e Verilindjes si kryqëzim i rrugëve kombëtare. Miloti ndodhet 65 km larg portit të Durrësit, 20 km larg portit të Shëngjinit, 40 km larg aeroportit “Nënë Tereza”, 20 km larg plazhit të Shëngjinit e 14 km larg plazhit të Patokut. Komuna Milot ka një shtrirje veri-jug 8 km, lindje – perëndim 17.2 km.Qendra e Komunës është qyteti i Milotit. Komuna ka në territorin e saj 12 fshatra që janë, Fushë Milot, Shullaz, Malbardhë, Delbnisht, Selitë, Gallatë, Skuraj, Vinjollë, Relievi dhe Klima Relievi.Në territorin e Komunës është i ndryshëm; në pjesën perëndimore ëshë fushor me kuotë të ulët mbi nivelin e detit dhe në pjesën lindore është kodrinor – malor në të gjithë zonën e fshatrave të malësisë në një kuotë deri në 700 metra mbi nivelin e detit në lindje të saj. Zona fushore përfshin Qytetin e Milotit, fshatrat Fushë Milot, Shullaz, Prozhme e lagjen Malbardhë Fushë. Zona kodrinore përfshin fshatrat Delbnisht, Shkopet e Ferrë Shkopet, lagjet Malbardhë Kodër dhe Shullaz Kodër. Zona malore përfshin fshatrat Selitë, Gërnac, Vinjollë, Gallatë, Skuraj. Zona përshkohet nga lumi Mat, i cili ka një gjatësi 115 km, sipërfaqe të pellgut ujëmbledhës 2441 km2 dhe lartësi mesatare 746 m dhe buron në Kaptinën e Martaneshit. Në fshatin Skuraj, në vendin e quajtur Lime, lumi i Matit bashkohet me lumin e Fanit dhe në një gjatësi prej 16 km duke filluar nga diga e hidrocentralit të Shkopetit përshkon territorin e Komunes. Prurja mesatare shumëvjeçare e lumit Mat është 103 m3 në sekondë. Sasia e lëndëve inerte pezull është 2.000.000 m3 në vit. Ujrat e lumit Mat kanë mineralizim të ulët dhe një temperaturë mesatare që lëkundet nga 5,3 gradë celcius në Janar deri në 19,9 gradë celcius në Gusht. Klima. Në territorin e Komunës mbizotëron klima mesdhetare, ka një siperfaqe prej 138 km2 që ka bregdet, ka fusha pjellore,ka kodrina të ulëta, ka vargmale me lartësi mbi 700 m mbi nivelin e detit, ka pyje të dendur. Klima mesdhetare me verë të nxehtë e të thatë e dimër të butë e të freskët, është tipike për zonën fushore e kodrinore, ndërsa në zonën malore, kryesisht në fshatrat Selitë, Vinjollë e Gërnac bie dëborë në dimër.Trashësia mesatare e dëborës shkon mesatarisht deri në 50 cm. Karakteristike për çdo stinë të vitit janë erërat e forta që fryjnë nga verilindja dhe lindja e drejtohen nga korridoret natyrore, shpatet e maleve, që si rezultat i ngritjes së nivelit të shtratit të lumit Mat nga ndërtimi i baseneve të hidrocentraleve, veçanërisht hidrocentrali i Ulzës ku shpejtësia e tyre arrin deri në 100 km/h sidomos në periudhën e dimrit. Nga pikëpamja e temperaturave vërehen amplituda të mëdha midis dimrit dhe verës. Temperatura mesatare vjetore është 15.6 gradë celcius, kurse amplituda mesatare është 18 gradë celcius. Reshjet në territorin e Komunës kanë një shpërndarje të pabarabartë. Sasia mesatare e reshjeve është 1350mm në vit. Në zonën malore, kryesisht aty ku bie dëborë në dimër, reshjet janë të pranishme edhe gjatë verës, kurse në zonën kodrinore dhe fushore vera është e thatë. Ditët me diell variojnë nga 220-240 dite, ku mesatarisht gjatë vitit ka deri 3000 orë diell. Flora dhe Fauna. Bimësia është e shpërndarë sipas kushteve klimatike, duke formuar zona bimësie si zona e shkurreve mesdhetare (zhvillohen shkurret, kryesisht shqopa e mareja), e dushqeve (lisi, gështenja), e ahishteve (ahu) dhe e halorëve (pisha). Duke u nisur sipas vetive të përdorimit në zonë rriten edhe bimët mjeksore e aromatike që përmbajnë lëndë aktive dhe esenca. Bimët mjekësore që rriten në këtë zonë janë: sherbela, trumza, kamomili, lulebliri, çaj mali, luleshtrydha, lulëkuqja, mullaga. Në zonën tonë rriten edhe bimët spontane foragjere me vlera ushqimore për bagëtinë. Në bimësinë e livadheve dhe kullotave mbizotërojmë graminoret dhe bishtajoret në gjendje të egër si: tërfili, grami, talla, shpatorja. Bimët endimike janë bimë që rriten vetvetiu brenda një territori të caktuar të kufizuar dhe rriten në vartësi të relievit e klimës.Kështu është për tu përmendur pylli i gështenjave në fshatin Selitë me sipërfaqe prej 75 ha. Fauna në Komunën e Milotit është zhvilluar në vartësi të mjedisit. Kështu dallohen fauna tokësore, fauna e ujrave të ëmbla dhe fauna e egër.Pozita e favorshme gjeografike, klima mesdhetare, relievi që varion nga fushor e deri në reliev të thyer malor, dalja e afërt në det (grykëderdhja e lumit Mat) kanë bërë që fauna të jetë e pasur. Në ujrat e ëmbla te lumit Mat dhe të zallit të Urdhazës rriten peshq si ballëgjëri, krapi, qefulli etj.Shpendë të gjuetisë janë rosa e pata e egër, thëllënxa, karabullakët, çapkat etj.Kafshë të egra që rriten në këtë zonë janë dhelpra, lepuri, ujku, ariu dhe derri i egër. Gërnac, Shkopet, Ferrë Shkopet dhe Prozhmë. Sipas të dhënave nga studiues të ndryshëm, banorët e zonës janë me prejardhje ilire nga fisi ilir i Taulantëve. Këto hipoteza mbështeten në studimet që u janë bërë toponimeve të njëjta në kohë të ndryshme, sidomos emrave të fshatrave dhe vërtetohet se ka jetuar në këto troje një popullsi e lashtë që ka shkruar historinë e vet nëpërmjet qëndresës së lavdishme me luftë të armatosur e rezistencë të pathyeshme. Në periudhën e Mesjetës Miloti është përfshirë në Principatën e Arbrit që njihet si formacioni i parë shtetëror feudal i shqiptarëve qysh nga fundi i shekullit Xll, me sundimtarët Progoni, në vitet 1190-1199 dhe të bijtë, Gjini që sundoi në vitet 1199-1208, Dhimitri 1208-1216, periudhë që njohu fuqizimin më të madh të kësaj Principate. Në këtë periudhë në grykëderdhjet e lumenjve u ngritën skela të vogla detare që shërbenin për transportimin e mallrave në rrugë detare brenda vendit dhe me vende të tjera. Në grykëderdhjen e lumit Mat funksionoi Skela e Shufadasë. Me krijimin e principatave feudale ne fundin e shekulit XlV, Miloti dhe fshatrat përreth u përfshinë në Principatën e Topiajve dhe dhe më vonë në atë të Kastriotëve. Qyteti Milot dhe këto fshatra janë historikisht baza e krahinës së Kurbinit që është dalluar si mbështetëse e luftrave të Skënderbeut edhe të luftrave të mëvonshme për liri dhe pavarësi. Është për tu përmendur mbledhja e Kuvendit Krahinor të Kurbinit në fshatin Delbnisht “ku kanunet e Flamurit e të Kurbinit me 5, 6 e 7 gusht 1906 u bënë shtesë në kanunin e Lekë Dukagjinit. Kryengritja e Kurbinit e viteve 1905 – 1907 është padyshim fakti më i gjallë historik i rezistencës me armë në dorë të patriotëve kurbinas që e detyruan Qeverinë Osmane të falte taksat mbi gjënë e gjallë, të lejonte Kurbinin të gëzonte të drejtën e të vepronte sipas venomeve të veta, të shpallte amnisti për të gjitha fajet e kryera nga banorët e zonës, të paguante dëmshpërblimet për dëmet që kishte shkaktuar ushtria turke gjatë ekspeditave ndëshkimore në Kurbin. Lëvizjet e vazhdueshme të rezistencës, të organizuara nga patriotët bënë që më 28 nëntor 1912 edhe në Milot, ashtu si në Vlorë, në të njëjtën ditë dhe orë, të ngrihej flamuri i pavarësisë nga patrioti dhe përfaqësues të tjerë të Milotit dhe të krahinës. Në vitet 1916 – 1917 do të nisë funksionin pazari i Milotit si treg rajonal për shitjen e produkteve bujqësore, blegtorale dhe artizanale. Ky Pazar, në një periudhë shumë të shkurtër kohe, do të bëhej i njohur në të gjithë Shqipërinë. Në këtë periudhë, në vitet 1934 – 1936 është ndërtuar aksi rrugor Delbnisht – Selitë – Mafsheq, 18 km i gjatë, i shtruar me kalldrëm dhe me të gjitha veprat e artit. Në vitin 1934 mbreti Zog do të financonte ndërtimin e urës mbi lumin Mat, sipas projektit të arkitektëve europianë e të zbatuar nga arkitekti shkodran Gjovalin Gjadri. Në periudhën e Luftës Antifashiste Nacional Çlirimtare (LANÇ-it) partizanët nga krahina e Milotit u inkuadruan në brigadën e XXIII sulmuese. Kjo Brigadë partizane ka vepruar në territorin tonë dhe ka marrë pjesë në çlirimin e qytetit të Milotit. Në këtë periudhë është vrarë në një përpjekje me forca kundështare, në Vig të Mirditës, Ndoc Deda, Hero i Popullit. Miloti u çlirua me 22 nëntor 1944. Gjatë viteve 1945 – 1990 Miloti u shndërrua në një qendër bujqësore – industriale. U ngrit një fabrikë për prodhimin e verës e të rakisë, tre sektorë për prodhimin e parafabrikateve, një bazë për prodhimin e asfalto – betonit Popullsia e komunes Milot arrin ne 13000 banore e shperndare ne: 6000 banore ne qytein e milotit dhe 7000 banore te shperndare ne 12 fshatra.fshati me i madh eshte fush miloti i cili shtrihet ne te dy anet e superstrades f kruje –lezhe Infrastruktura Territorin e Komunës e përshkojnë 45 km rrugë nacionale, 55 km rrugë rurale dhe afro 80 km rrugë dytësore që lidhin lagjet e fshatrave, fshatrat me njëri-tjetrin dhe me rrugën nacionale e qendrën e Komunës.Rruga nacionale nga Shullazi deri në Shkopet,(18 km) është rruga kryesore që përshkon territorin e Komunës. Rruga nacionale Delbnisht – Selitë – Gërnac, është gjithsejt 18 km.Rrugët nacionale në zonën fushore, në fshatrat Shullaz dhe Malbardhë si: rruga Shullaz – Fushë Milot, Superstradë – Prozhmë, Malbardhë – Qendër Malbardhë, Superstradë – Ura e Shullazit, janë rrugë me bazament dhe plotësojnë kushtet për shtresat e paraasfaltit e asfaltit. Komuna Milot ka një rrjet të furnizimit me tension të ulët dhe tension të lartë elektrik të amortizuar dhe të paremontuar prej vitesh nga mungesa e bazës materiale dhe të investimeve në këtë fushë. Komuna Milot ka një sistem ujësjellësi për qytetin me cikël të mbyllur (burimi – magistrali – rezervuari dhe rrjeti i shpërndarjes). Aktualisht ujesjellesi kalon ne vartesi te Komunës. Sistemi i ujësjellësit për furnizimin e depos është me ngritje mekanike dhe gjatësia e tij nga burimi deri në depo është 1200 m. Lagja Mal Milot furnizohet me uje nga rezervuari 100 m3 me sistem rrjedhje te lire qe furnizon rreth 50 familje.Rreth 5000 banorë të qytetit, furnizohen me ujë në lidhje direkte në banesë. Arsimi dhe shendetesia Në territorin e Komunës funksionojnë një shkollë e mesme dhe nëntë shkolla 9 – vjeçare, ku mësojnë 1677 nxënës dhe japin mësim 108 mësues. Numri i nxënësve në shkollat e fshatrave malore po vjen nga viti në vit në rënie për arsye objektive si: lëvizjet e popullatës drejt fshatrave të fushës dhe transportimi i nxënësve nga vetë familjarët në shkollat e qytetit etj. Këshu që lind nevoja e ndërtimit të shkollave në bazë grupimi të disa fshatrave për të eliminuar mësimin me klasa kolektive në të dy ciklet shkollore. Në Milot ka një qendër shëndetësore, ambulancë për çdo fshat dhe një farmaci në qytetin Milot. Në qendrën shëndetësore plotësohen vetëm nevojat më urgjente të popullatës për diagnostikimin, imunizimin, shërbimin primar e monitorim të rritjes së fëmijëve, ku shërbejnë 3 mjekë dhe 12 infermiere. Për fshatrat është hartuar grafik javor për vizitat që do të kryejnë mjekët. Pas nje periudhe nderprerje është organizuar sherbimi stomatologjik. Mbetet problem per arsye fondesh funksionimi i shtëpisë së lindjes , pasi ambienti egziston. Bujqesia Komuna Milot ka një sipërfaqe të përgjithshme tokë bujqesore prej 2272 ha, ndërsa tokë e punueshme është 1966 ha, rreth 306 ha tokë në tërritorin e Komunës, kryesisht në zonën kodrinore e malore, janë joproduktive. Me rikonstruksionet e kryera në rrjetin e vaditjes,të kanaleve kryesore dhe degëzimeve, aftësia ujitëse, kryesisht në zonën fushore, është 180 ha, por për arsye të ndryshme rrjeti i vaditjes nuk funksionon plotësisht. Pemtaria kultivohet në mënyrë individuale pothuajse në të gjitha fshatrat nga fermerët, si në zonën fushore, ashtu edhe në atë kodrinore e malore. Kështu sipërfaqe e zënë me dru frutorë është 118 ha, nga këto 103 ha pemtore e 15 ha vreshtë. Sipërfaqja e pyjeve të Komunës është 10686 ha. Në këtë sipërfaqe ka pyje të të gjitha kategorive, si pyje halorë, dushqe, gështenja, pyje mbrojtës në brigjet e lumit Mat e përrenjeve në fshatra. Kështu pyje prodhues të matërialit drusorë në zonën e fshatit Malbardhë janë 2920 ha, në zonën Skenderbe 3560 ha, në zonën Milot-Lester 1300 ha dhe në zonën Shkopet 780 ha. Sipas VKM nr.770 datë 21.05.2008 u miratua lkista përfundimtare e pronave të paluajtshme publike,pyje e kullota, që janë në juridiksionin territorial te Komunës Milot. Sipërfaqja 3167 ha, fond pyjor dhe kullosor transferohet në përdorim të Komunës, kryesisht në zonat e banuara që përbëhen nga kullota,livadhe,shkurre,zabele dhe pyje Miloti eshte qendra e vjeter administrative e Kurbinit. Në Milot me 1912 me 28 nentor u ngrit flamuri i lirise nga patriotet kurbinas te prire nga Gjin Pjetri nga fshati Skuraj.Organizatori i këtij akti patriotik është Dom Kaçorri me patriotet e tjere te medhenj shqiptarë.

Rubiku

Rubiku është vendbanim në Shqipëri. Historia Pasi kalon Urën e Milotit, hyn në luginën e bukur të Fanit, ku shfaqet Kisha e të Shëlbuemit, vendosur mbi kepin e bardhë të Rubikut, njëra ndër më të vjetrat dhe më të rëndësishmet monomente të kulturës kombëtare, e cila daton të jetë ndërtuar tej vitit 1200. Kështu, Rubiku hyri në histori për kuvendin e mirënjohur benediktin, deri në gjysmën e dytë të shekullit që lamë pas, ku emri i këtij qyteti u lidh me nxjerrjen dhe përpunimin e bakrit. Mbi qytetin e vjetër u ndërtua qyteti i ri i minatorëve, metalurgëve dhe gjeologëve. Të parët që zunë vend këtu qenë minatorët, në vitet `30-të, kur nisën punimet në minerën e bakrit prej një firme italiane. Më pas, aty u ndërtua Uzina e Përpunimit të Bakrit, që siç pohojnë specialistët e industrisë, ishte njëra ndër katër më të zgjedhurat në Evropë. Njëra prej fabrikave të kësaj uzine prodhonte ar. Fatkeqësisht, sot, kjo uzinë nuk është gjë tjetër veçse një varrezë hekurishtesh edhe pse oxhakët e saj akoma të impresionojnë. Përballë saj hodhi shtat qyteti i Rubikut, i cili rritej bashkë me zhvillimin industrial. Sipas historisë, Rubiku është pikasur prej mineralkërkuesve që herët. Aty nga fillimi i viteve `30-të, grupi i mineralkërkuesve bëhet nismëtar i ngritjes së një industrie të re, asaj nxjerrjes dhe shkrirjes së bakrit. Fillimisht, kanë qenë firmat mineralkërkuese italiane ato që ndërtuan bërthamën e parë. Më pas, sovjetikët, kinezët…E kush nuk vuri dorë në ngritjen e industrisë më të rëndësishme për bakrin në vend. Në Rubik, u prezantua e para industri shkrirëse në vend. Jo rastësisht, por, sepse aty gjendej vërtet ai, bakri, ari dhe argjendi, të përzier së bashku. Harta gjeologjike këtu kishte pikasur nën dhè një pasuri të madhe në tokën e Mirditës, ku që herët kishin jetuar përpunues të bakrit, Pirustët. Kjo industri që mbajti me bukë qindra familje mirditore, sot dihet që po jeton grahmat e saj të fundit dhe çdo ditë po shkatërrohet barbarisht, pa të ngjallur shpresën se një ditë mund të rikthehet koha e artë. Asnjë projekt nuk ekziston për riaftësimin e saj nga Ministria e Industrisë dhe Energjitikës. Pas viti 1990-të, objekte të rëndësishmë të metalurgjisë shkrirëse u lanë pa asnjë shërbim dhe kështu, të gjitha objektet filluan të degradojnë duke u bërë të papërdorshme pompat, vinçat, rripat e transmisionit dhe gjithçka tjetër. U vodhën makineritë dhe gjithçka vlente. Prej vitesh, ambientet që dikur gjallonin nga lëvizja, qëndrojnë të braktisura tërësisht. Tani flitet për likuidimin e plotë, domethënë për fshirjen e saj nga faqja e dheut, edhe pse nëntoka e Mirditës ka ende tonelata mineralesh, kurse mbitoka dhjetëra miniera. Qytetet këtyre anëve kanë lindur nga zhvillimi i industrisë. Dikur, Rubiku kishte një minerë nxjerrëse, një uzinë përpunuese të bakrit dhe njërën nga ndërmarrjet më të mëdha gjeologjike në vend. Edhe Rrësheni, qendra administrative e rrethit të Mirditës, kishte një fabrikë pasurimi. Repsi mblidhte bakrin e Spaçit, Gurthit, Majës së Madhe dhe e pasuronte në dy fabrikat e pasurimit, ndërtuar njëra pas tjetrës në këtë qytet që ishte ngritur falë industrisë nxjerrëse dhe përpunuese pas vitit ’65-së. Një tjetër qytet që ka hedhur shtat si rrjedhojë e vlerave minerale është Fush-Arrëzi, ku gjithashtu kishte minerë dhe fabrikë të pasurimit të bakrit. Dhe një tjetër buzë Valmorit, Qyteti i Kurbneshit.. Por, veç qyteteve të mirëfillta ndër male, kishte dhe dhjetëra qyteza të minatorëve dhe gjeologëve. Po kështu, në Qaf-Vorrez, Kalor, Xhazuj, Perlat, Maja e Madhe, Munella, Mashtërkori. Qytete dhe qyteza që lindën bashkë me zhvillimin e industrisë nxjerrëse dhe përpunuese të bakrit dhe bashkë me të viqën ose vazhdojnë të japin grahmat e tyre të fundit. Minierat, fabrikat, uzinat, ndërmarrjet gjeologjike iu ishin qepur maleve të Mirditës për të zbuluar zemrën e tyre të artë, u jepnin jetë këtyre qyteteve, që tashmë pothuajse të gjitha kanë vdekur, ose vdesin bashkë me harresën ose humbjen e interesit për bakrin. “Minerat po shemben përditë, po groposen mijëra ton minerale”, - pohojnë specialistët e bakrit. Shembjet nëpër galeri i kanë kthyer ato në të pashfrytëzueshme. Po ashtu, fabrikat dhe uzinat shkatërrohen çdo ditë. Qindra punëtorë të minerave, fabrikave dhe uzinave të Mirditës mbetën pa punë. Gjallëria e qyteteve u zbeh dhe filloi të marrë jetë varfëria dhe skamja, papunësia dhe një kollë e thatë vdekjeprurëse. Filluan të japin grahmat e para minatorët dhe vdekjet e njëpasnjëshme zunë fill këtyre anëve. Qytetet që i lindi industria e bakrit nëpër Mirditë, sot jetojnë me asistencë dhe me përkrahje sociale. Qytetet fillimisht jetuan ditët e ikjeve të mëdha. Kurbneshi ishte qyteti i parë, ku filluan prishjet masive. Fillimisht, u prish fabrika më e vjetër e pasurimit të bakrit në Shqipëri, dhe pse projektuesit e saj kishin parashikuar që një ditë ajo të kthehej në fabrikë çimentoje. Në këtë qytet, filluan me ritme të shpejta të vdesin institucionet shtetërore, më pas filluan të prishen pallatet nga tre deri në pesë kate, vetëm për t`iu marrë tullat. Kështu makinat, që dikur transportonin mineral, tani transportonin tullat që merreshin nga shembja e qytetit, nga shembja e pallateve nga tre deri në pesë kate. Derisa puna arriti atje, ku sipas kryetarit të Komunës, N. Lleshi, 75 për qind e popullsisë merr përkrahje sociale. Vetëm 62 punonjës janë të stabilizuar në punë shtetërore. E njëjta gjendje ekziston në Reps, e cila është qendra e Komunës së Oroshit. Kjo zonë e thellë malore ka vetëm se 257 hektar tokë që duhet të mbajë më shumë se 1274 familje. Në këtë komunë, rreth 60 për qind e banorëve kërkojnë të shpërngulen. Më parë, kanë vdekur qendrat e punëtorëve në Qaf -Vorrez, u zhduk qendra e punëtorëve në Gurth-Spaç, nuk ka mbetur asgjë nga qendra e gjeologëve në Mashtërkor. Është zhdukur qendra e punëtorëve në Kalor e në Xhazuj. Kështu po vdesin përditë qytezat dhe qytetet e ish-minatorëve. Kështu po braktiset përditë treva e Mirditës dhe numri i popullsisë nga 53 mijë banorë që kishte në vitin 1990-të, sot ka zbritur në afro 30 mijë, pra, 23 mijë banorë janë zhdukur, duke përdorur gjithfarë mënyrash dhe metodash. Në bazë të shifrave zyrtare, 3050 familje në trevën e Mirditës jetojnë vetëm me të ardhurat e përkrahjes sociale. Qindra prej familjeve mirditore kanë emrin në listat e gjata të borxheve, në dyqanet e miellit dhe të bukës. Afro 50% e popullsisë së qytetit të Rrëshenit, që është qendra administrative e rrethit, kërkon punë dhe është regjistruar pranë zyrës së punësimit si punëkërkues. Një mijë familje janë pa çati, edhe pse një pjesë e tyre që prej 30 vjetësh kanë emrin dhe statusin e të pastrehëve, edhe pse kanë jetuar 30 a më shumë vjet në Rrëshen, kurrë nuk kanë mundur të bëhen me një shtëpi banimi. Që nga viti 1990-të, nuk është dhënë asnjë fond për ngritjen e apartamenteve të banimit për familjet e pastreha, ndërsa Enti Kombëtar i Banesave as qe ka pasur ndonjë projekt konkret për zbutjen e kësaj plage…Asnjë lek për këtë çështje, për Mirditën Bashkë me qytetet po vdesin dhe minatorët e njerëzit e nëntokës së Mirditës, shumë prej të cilëve në moshë të re. “Sëmundja e silikozës është e përhapur kudo nëpër Mirditë dhe kjo vjen nga përmbajtja e kuarcit në mineralin e bakrit. “Nëpër miniera është punuar me shpim të thatë, kështu që pluhuri ka veshur mushkëritë e minatorëve, të cilëve, nga dita në ditë, ua bën të pamundur frymëmarrjen, derisa ua ndërpret atë duke u shkaktuar vdekjen”, - pohojnë mjekët. Sipas drejtuesve të sindikatës së minatorëve, afro 500 vetë kanë vdekur nga kjo sëmundje në një kohë që lista u përket viteve të fundit dhe vdekjet vazhdojnë pa ndërprerje që në moshën 40-45-vjeçare. Kështu, qytetet e bakrit plaken rrudhen dhe vdesin bashkë me industrinë që i ngriti ndër male, ku thuhej se para vitit 1990-të, ishte njëri ndër rrethet me standardet më të larta të jetesës në vend. Rrugët nëpër shumë fshatra mungojnë. Zonat e thella dimrit bllokohen nga bora. Varfëria shtohet. Pasuritë e Mirditës rrugëtojnë gjithnjë jashtë saj. Edhe pse nëntoka dhe mbitoka e kësaj treve është aq e pasur, makina pafund, ngarkuar me lëndë drusore, rrugëtonin nga Mirdita në drejtim të Durrësit, Fierit, Lushnjës e gjetkë, derisa një ditë, dhe ajo duket se ka mbaruar. Misteri i Rubikut Mijëra vjet më parë, në trevën e Rubikut thonë se ndryshku i kuq shfaroste njerëzit, mbyste bagëtitë dhe dëmtonte të mbjellat. Ishte hyjnesha Robiko, ajo që i shpëtoi banorët nga kjo murtajë e kuqe. Tash, ritualisht, çdo pranverë, banorët e kësaj zone festojnë ditën e Shelbuemit. Presin një ka, një dash dhe i nxjerrin njeri-tjetrit verë të kuqe, për të kujtuar hyjneshën Robiko. Dhe jo rastësisht, edhe emri Rubik i këtij vendbanimi, e ka origjinën pikërisht nga kjo perëndeshë e lashtë pagane. Gjendemi sërish në të njëjtin vend. Majë një shkëmbi të bardhë, prej gati 900 vjetësh, banorët vendas ndërtuan një prej kishave më të mëdha të asaj kohe. E pagëzuan me emrin Shelbuem, duke i dhënë emrin e festës, në përkujtim të hyjneshës. Edhe kisha ka legjendën e saj. “Sipas gojëdhënave, ndërtimet që ishin bërë në një vend tjetër, prisheshin nga pëllumbat që merrnin materialet gurët, trarët dhe i sillnin në shkëmbin ku aktualisht ndodhet kalaja”, tregon Bardhoku, një banor i zonës. Sipas historianëve, Kisha e Shelbuemit është ndër më të vjetrat në Ballkan. Ajo është aty qysh prej vitit 1162. Por, studiuesi Gjon Marku thotë se kjo godinë qëndron mbi shkëmbin e bardhë, e bukur dhe rrezatuese, qysh prej kohëve ilire, e pacënuar nga rrebeshet e shekujve. “Rrënjët e Rubikut duhen kërkuar më tej, kjo do të thotë se duhen kërkuar që në kohën e Justinianit ndoshta kur kemi edhe kisha të tjera paralele si ajo e Shirqit në Shkodër dhe kisha e Vikut në Mirëditë”, tregon Gjoni. Është e dielë. 900 vjet pas pagëzimit të Kishës së Shelbuemit, banorët vendas vijnë në meshën e bardhë të së dielës. “Kjo kishë ka një kujtesë të veçantë sipas breznive të njerëzve. Kjo i kërkon Rubikut kohët e lashta kur këtu ishin misionet për të krishterët dhe jeta e murgjëve që mendohet se kanë qenë këtu dhe më pas e fretërve françeskanë që vjet kanë bërë 800 vjetorin e pranisë së tyre në të gjithë botën, por në këtë vend datojnë qysh në 1240-n”, tregon Frat Sokoli. At Shtjefën Gjeçovi qëndroi dhe shkroi në kolegjin e Kishës së Shelbuemit pjesë nga vepra e tij e famshme “Kanuni i Lekë Dukagjinit”. Diku, në një gur të këmbanores, ai ka gdhendur edhe emrin e bukur Mirditë. Këtu, qëndroi dhe ndërtoi absidën e kishës edhe Gjergj Fishta, i cili shkroi këtu fragmente nga tragjedia e tij “Juda Makabe. Shërbeu gjer në fund të jetës dijetari,